دیمانەی تەلەفزیۆنی كەناڵی گۆڕان لەگەڵ بەڕێز حەكیم سەرۆكی هاوپەیمانێتی هێزەكانی دەوڵەتی نیشتمانی
پێشكەشكار: 20 ساڵ بەسەر پڕۆسەی سیاسی تیپەڕ بوو، تۆش سەركردەی تێیدا، بەبێ لایەنانە چۆن ئەو قۆناغە هەڵدەسەنگێنیت ؟ بەو هەموو ساڵانەی تێپەڕ بووە؟
سەماحەتی حەكیم
بەناوی خوای گەورەو میهرەبان
سڵاو بۆ ئێوە بینەرانی خۆشەویست
لەڕاستیدا قۆناغێكی نموونەیی نەبوو، لەم 20 ساڵە، دەستكەوت و سەركەوتنی تێدا هەبوو، شكست و شكانیشی تێدا هەبوو، هەر وەك كاروانی مرۆڤ بەسەر كەوتن و دابەزینی بەخۆیەوە بینی، وەك هێڵكاری دڵ بەسەردەكەوێت و دادەبەزێت، بەم شیوەیە ژیان بەردەوام دەبێت، پێم ئێمە ئەگەر ویستمان دادپەروەرانە و بە مەوزووعیەت هەر دیاردەیەك هەڵبسەنگێنین پێویستە پێش هەموو شتێك بارودۆخی بزانین و شتەكانی دەرووبەریشی ڕوون بێت لامان، ئێمە وڵاتێكین 50 ساڵە لەشەڕی بەردەوام داین، هەرچەندە شەڕەكان جۆراوجۆربوون، لەوانە برسێتی لەوانە ئابڵووقە لەوانە ئەو كێشانەی دووچاری عیراقییەكان هات، بەڵام 50 ساڵە ئێمە لەشەڕ و گێژاوێكی بەردەوام داین، بۆیە كە دەمانەوێت دۆخمان هەڵبسەنگێنین، پێویستە سەرنجی سروشت و ڕكابەرییەكان بدەین كەبەسەر عێراقییەكان هاتووە، هەروەها سەیری ئەو فرەییە بكەین كە لەسروشتی عێراق هەیە، پێكهاتەكان ، مەزهەبەكان ، نەتەوەكان ، هۆزەكان، قەبیلەكان ، ئاینەكان و ناوچەكان و دۆخەكان، دۆخی دەرووبەر و دۆخی نێودوڵەتی و ڕێژەی تیشك دانەوەی لەسەر ئەزموونی عێراقی، ئەوانە هەمووی بوونە هۆكاری ئەوەی تیشكدانەوەی خراپی لەسەر دۆخی ناوخۆی عێراقی هەبێت، كاتێك هەموو ئەوانە دەپێوین، من پێم وایە ئێمە ئێستا بەرەو پێش دەچین، ئەمرۆ كاتێك هەڵسەنگاندن دەكەین دەبینین كەشی سیاسی بووتە كەشێك كە زمانی هاوبەشی تێدایە، قسەو تێگەیشتن و دەرچە و ئەنجامی هاوبەش لەنێوان سەركردە سیاسییەكان هەیە، لەسەر ئاستی ئەمنی ، ئەمرۆ شارەكانمان بەشێوەیەكی بەرچاو ئەمن و ئاسایشی تێدایە، ئەمن بەرقەرارە و ڕێو شوێنی ڕاستەقینە هەیە بۆ ئەوەی خانەكانی تیرۆر هەڵبوەشێتەوە، چەندین قوربانی گەورە درا بۆ ئەوەی هەموو بستێكی عێراق ئازاد بكرێت و هەموو شانەكان تیرۆریش هەڵوەشێتەوە، كە ئەو شانانەی كە جێی نیگەرانی عێراقییەكان بوو، لەسەر ئاستی كۆمەڵگا ئەو گرژی و هەرایەی لە كۆمەڵگە هەبوو، وەك پێكهاتەی مزهەبی و نەتەوەیی ئێستا بووەتە ئاشتەوایی و خۆشەویستی و یەكگرتن لەنێوان عێراقییەكان، دۆخی كارگێری و خزمەتگوزاری بەرەو جوزڵە رۆیشتوە و ئەكتیڤە، خێرو بێری وڵات بەڕێژەیەكی باش لەشوێنی خۆی سەرف دەكرێت.
ئێمە لە هەموو شتێك لەچاو وڵاتانی دەوروبەر لەپاشین، بەڵام بە بەراورد بە ڕكابەرییەكانمان و بە كێشەكانمان ئێمە لەپێشین، لە 20 ساڵ توانیمان هەموو ئەو قەیڕانانە تێپەڕ بكەین، ئێستا وڵات بەرەو ڕێكخستنێكی هەنگاو بەهەنگاو دەڕوات، ئەوەش پێشكەوتنێكی گرنگە بەبۆچوونی من.
پێشكەشكار: ئەو هێلە بەیانییە سەركەتووەی ئاماژت پێكرد، گوێگر وا دەزانێت كە ناكۆكیەكان هێشتان ماون، هەروەها كێشەی سوننە لەگەڵ سوننە بەشێوەیەگی گەورە ماوە، هەروەها كێشەی شیعە لەگەڵ شیعە بەشێوەیەكی گەورە هەیە، باشە چۆن پێشكەوتن هەیە لەكاتێكدا ناكۆكیەكان لەهەندێك شوێن گەیشتوتە شكانی ئێسقانەكان ؟
سەماحەتی حەكیم:
یەكەمین ناكۆكی، جۆراوجۆری خوی مرۆڤ و مرۆڤایەتی و كۆمەڵگەكان، ئەو كۆمەڵگا یەی ناكۆكی تێدا نەبێت، ئەگەر هەموو بەیەك جۆر بیركردنەوە بن، ئەوا گومان لە عەقڵ و مەزاجیان دەكەین، گومان لە سروشتی مرۆڤ و پێویست لەو دەكەین، وەك ئاماژەم پێكرد لە ڕۆژێك لە ساتێك ڕووبەڕووبوونەوە لە نێوان پێكهاتەكانی شیعە و سوننە و نەتەوە جیاوازەكان بوو، ئەمرۆ ناكۆكی و جیاوازی بۆچوون لە لەنێو یەك پێكهاتەش هەیە، ئەوەش واتای ئەوەیە لە مۆركی مەزهەبی و تایفی دوور كەوتوەتەوە، و ڕیچكەیەكی سیاسی وەرگرتوە، ناكۆكی سیاسی دیاردەیەكی تەندروستە لەهەموو ڕژێمێكی دیمۆكراسی، هەموو دیمۆكراسییەكان لەسەر لایەنگری و بەرهەڵستكاری بنیات نراون، ڕای و ڕای بەرامبەر، ئەوە ئەوەی تر بەهەڵە دەردەخات، خەڵكیش هەڵسەنگاندنی خۆی دەكات و دەنگ بەو كەسە دەدات كە لەگەڵ بۆچوون و ڕای ئەو دەگونجێت، تاقیكردنەوەی خۆی دەكات یان سەركەوتو دبێت یان نا، ئوو كات دەتوانێت جارێكی دیكە بەلایەكی تر دەنگ بدات، ئەوە هەمەجۆرییە لە ڕا و جیاوازی لە بۆچوون كاتێك لنێو یەك پێكهاتەی و لەنێو یەك ڕەنگ، ئەوەش واتای ئەوەیە ڕەنگەكە سیاسییە مەزهەبی نییە، ئەوەش بەش بەحاڵی خۆی پێشكەوتنێكە لە ڕووی سروشت دیموكراسیەتدا.
پێشكەشكار
بۆچوونەكەت زۆر جوانە سەماحەتی سەید، كاتێك گوتت ئاژاوەكە كۆمەڵگەییە، ئەو ڕووبەڕووبوونەوەیەی كە كۆمەڵگەیی بوو لە سەردەمی تایفی بەهۆی كارێكی سیاسی بوو، ئێستا لەكۆڵ شەڕی كۆمەڵگەیی بووینەوە، كۆمەڵگە توانی بەخۆی خۆی ڕێكبخات، ئێستا شەڕی سیاسی ماوە كە ئێستا ڕوودەدات، دەتوانی شیكردنەوەی بۆ بكەیت و یان وەسفێك بۆ هۆكارەكانی؟ تۆ چی لەمبارەیەوە دەڵێیت؟
سەماحەتی حەكیم:
وەك ئاماژەتان پێكرد تایفیەت لە عێراق تایفیەكی كۆمەڵگەیی نەبوو، بەڵكو سیاسی بوو، بكەری سیاسیش ئەو كەسە بوو كە ئەمرۆ جێی پەنجەی جێهێشت، ئەمرۆ كاتێك باسی ئاشتەوایی و خۆشەویستی كۆمەڵگا دەكەین، ئەویش بە شێوەیەك لە شێوەكان زمانی هاوبەشی سیاسییەكان ئاشكرا دەكات ئەوەش من سەرەتای قسەكانم ئاماژەم پێدابوو، ئەمرۆ باسی هاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت دەكەین كە 280 كورسی پەرلەمانییە و چەندین هێزی سیاسی لەچەندین پێكهاتەی سیاسی پێكهاتوە و بوونەتە ئامێز و پاڵپشتی بۆ ئەو حكومەتە ، ئەوە واتای ئەوەیە خاڵی هاوبەش هەیە و دیدێكی ڕوون و كاغەزی رێكەوتنی سیاسی هەیە كە سیما و نەخشەی ڕێگای تێدایە كە دەكرێت سیاسییەكان تێیدا لێك لێگەیشتنیان هەبێت، هەروەها وەك ئاماژەم كرد لەو رۆژەی ناكۆكییەكان كۆتایی پێ دێت و سیاسییەكان یەك بۆچوونیان دەبێت، دەبێت گومان لە خۆمان و توانامان و مێژوو و شارستانیەتمان بكەین، هەمیشە دەبێت لەبەردەم چەندین ڕاو بۆچوون بین، دەبێت لەگەڵ فرەڕایی بگونجێین، عەیبە نییە گەر بۆچوونمان یەك نەبێت و ناكۆك بین، بەڵام عەیبەكە ئەوەیە نەتوانین ئەو ناكۆكیەی نێوانمان بەڕێوە ببەین تا بگەین بە ئەنجامێك لە چوارچێوە یاسا و دەستوور و سیاسەت و كۆمەڵگا و ڕێوڕەسمی كاری سیاسی.
پێشكەشكار
ناكۆكیەكەتان ڕەحمەت بوو؟
سەماحەتی حەكیم:
لەزۆر حاڵەتەكان، ناكۆكی ڕەحمەتە، لەهەندێك حاڵەتیش ناكۆكیەكان دەبنە ڕق و خراپی، هەندێك جاریش ناكۆكیەكان لە كۆنترۆڵ دەرچوون ئەوانە هەمووی هەبوون، ناتوانین هەموو شتێك بكەینە پێوەر ، بەڵام ئەسڵی بیرۆكە و بۆچوونەكان زیاتر جووڵە و چالاكی دروست دەكەن، گەلەكەمان لەوە گەورەرە كە لە یەك خاسیەت بهیڵدرێتەوە، یان لەیەك پڕۆژە، زۆری پڕۆژەكان و زۆری بۆچوونەكان ، زۆر ڕا وا لە هاوڵاتی دەكاتویستی خۆی لەهەندێك لەو هێزە سیاسییانە بدۆزێتەوە، ئەو هەمە جۆرییە گرنگە بەڵام گرنگ ئەوەیە كە ڕێساویاسای بۆ دابنێین، چۆن كارەكە ڕێك دەخەین، ئۆتۆمبێلەكان لە شەقام دەرۆن، ئەگەرپۆلیسێكی هاتووچۆ لە شەقامەكە نەبێت و یاساكانی هاتوو چۆ نەبێت ئەوا هەموو ئۆەو ئۆتۆمبیلانە دەكەونە نێو یەك و هاتوچۆ ئیفلیج دەبیت و خنكانێكی هاتووچۆی گەورە دروست دەبێت، پۆلیسی هاتوو چۆ كاری ئەوەیە كە خەڵك وا لێبكات ڕێنماییەكان و یاساكانی هاتوچۆ جێبەێبكەن، تا ئاسانی لە ڕۆیشتی ئۆتۆمبلیەكان و خەڵكیش هەبێت، دمێنێتەوە ئەو خەڵكە هەندێكیان بەرەو ڕاست و هەندێكی دیكە بەرەو چەپ دەرۆن بەم شێوەیە تا دوایی، هێزە سیاسییەكانیش بەهەموو جۆرەكانیان گوزارشت لە مەزاج و ویستی جیاواز و هەجۆری ئەو گەلە ڕەسەن و خاوەن كەلتوورە گەورەیە دەكات.
پێشكەشكار
لێرە هەڵوەستەیەك لەسەر قسەكەت بۆ داود ئۆغلۆی وەزیری دەرەوەی توركیا دەكەم، كاتێك ئەو هات لات بۆ بابەتێك تۆش پێت گوت نەخێر، ئەگەر تۆ هەڵە بووی ئەوە وانەیەك فێربووی، ئەگەر تۆش ڕاست بوویت ئەوە بە خێرایی لەڕێگایەكی نادیار تێپەڕ بوویت، ئایا ئێستاش ئەو نادیارە ماوە سەماحەتی سەید ؟
سەماحەتی حەكیم
بەدڵنیاییەوە ئێستا شتەكان زۆر ڕوونترن، پڕۆگرامەكان شی بوونەوە، هەموو شت دیارە، بارودۆخی وڵات بەگشتی هێور بووەوە، ئەو كاریگەرییانەی لە ساڵی 2010 هەبوو هێور بووەوە، ئەوەی ئاماەی بۆ دەكەن لەو چاوپێكەوتنەی ڕوویدا، دۆخەكە بەرەوپێش چوو، بەلام لە هەموو وەچەرخانێك دەمێنێتەوە، لەهەموو قەیڕانێك لەوانەیە جۆراوجۆر بێت، لەپۆچوونەكان جیاواز بێت و ڕایەكانیش لە ڕووی هەڵسەنگاندنیان یان شیكردنەوەیان جیاواز دەركەون، بەتایبەتی لە ڕوونكردنەوەی داهاتوو و پێشهاتەكانیدا، ئەو كات سەركردەكان لە هەڵسەنگاندنی شتەكان ناكۆك دەبن، ئەو رۆژە زۆر لە سەركردە سیاسییەكان بۆچوونی ئەوەیان هەبوو ڕاست برۆن، ئێمە بۆچوونمان ئەوەبوو كە ئو پرۆژەیە بەم شێوەیە و بەو ڕیزبەندییە بەرهەمی نابێت، رۆژگاریش دەریخست كە هەڵسەنگاندنەكەی ئێمە لە ڕاست و دروستی نزیك بوو.
پێشكەشكار
لەسەر چ بنەمایەك بڕیار دەدەی گەر بتەوێت بەشداری بكەیت یان بەشداری نەكەیت؟ لەحكومەتی مالكی بەشدار نەبوویت، لە حكومەتی عەبدوامەهدی بەشدار نەبووی، ئێستاش لە حكومەتی سوودانی بەشدار نیت، ئایا بەرهەڵستیتان لەسەر شێوازی پێكهاتەكەیە؟ یان لەسەر سەرۆكەكەیە، یان لەسەر بەرنامەی حكومەتەكەیە، تۆ لەسەر چ هەڵسەنگاندنی پێشەكی خۆت دەكەی وبڕیاری بەرهەڵستی دەدەی بەر لەوەی پێكهاتە دیاری بكرێت؟
سەماحەتی حەكیم
لەڕاستیدا ئێمە بەشیوەیەكی دامدەزگایی كاری خۆمان ڕاهی دەكەین، ئێستا هۆبەی بڕیارمان هەیە، لە نێوان خۆمان دانیشتن دەكەین، ڕاوێژ دەكەین، شكیدرنەوە بۆ 2010 دەكەین و بۆ 2018 دەكەین، كاتێك دۆخەكەمان شیكردەوە دەبینین هاوكێشەكە و شێوازی پێكهاتەكە و ڕیزبەندی پێشنیار كراو ئەوكاتە لەگەڵ تیمی بەرەنگار نەمان دیت چانسێكی سەركەوتن هەبێت، بۆیە نەمان ویست خۆمان بخەینە نێو پرۆژەیەك كە دڵنیانین و باوەڕمان بە ڕێەوی و مەبەستەكنی نییە، پێمان باش بوو دەرەوەی ئەو حكومەتە بین، لە حكومەت سوودانی بابەتەكە بەڕووانگەیەكی دیكەیە، لەبەر ئەوەی هەڵبژاردنەكان لە 21 بەدەرچەو ئەنجامی نا هاوسەنگ و نا دروست بوو.
پێشكەشكار
نا دروستە ؟ دۆسێی ئەو دەربڕینە ؟
سەماحەتی حەكیم:
لەبەر هۆكارێكی سادە، ئێمە 400 هەزار دەنگمان هێنا و 4 كورسیمان وەرگرت، بەمەش نرخی 100هەزار دەنگ دەكاتە یەك كورسی، لایەنێكی سیاسی دیكە هەبوو نرخی یەك كورسی لای ئەو 12 هەزار دەنگ بوو، ئەوەش واتای ئەوەیە كورسییەكی ئێمە بەقەد 9 كورسی لایەنێكی سیاسی دیكە بوو كە بەشداری لە هەمان ئەو پڕۆژە سیاسییە كردبوو، نامەوێت بێمەوە و باسی ڕابردوو بكەم، بچمەوە نێو هۆكارەكانی ئەو ئەنجامانە ئایا بەهۆی خراپی بەڕیوەبردن بوو، یان بەهۆی داواكارییە یاساییەكان؟ یان لەبەر شتی دیكە بوو؟، هەر چۆنێك بێت، ئێمە بە 4 كورسی هاتینە دەرەوە كە ئەوەش لە ئێمە ناوەشێتەوە، ئێمە بەمێژوومان بە بنكە میلییەكانمان ، بە ئامادەبوونی بەرفراوانمان بە چوار كورسی لەحكومەت بەشداری بكەین، خوا رەحم بەوە بكات كە خۆی لە غەیبەت دووربخاتەوە، حوا ڕەحم بەوە بكات كە بزانە قەدر و دۆخی خۆی بزانێت، پێمان گونجاو نەبوو بەو شێوەیە بەشداری حكومەت بكەین، هەتا كە ئێمە 400 هەزار دەنگیشمان هەبێت، بەڵام كورسیەكانمان بەو شێوەیە نەبوو كە بەشێوەكی لایەق و گونجاو بەشداری حكومەت بكەین، بۆیە بڕیارمان دا بەشداری نەكەین، بەڕێز سەدر هات لە قۆناغی یەكەم و پێشنیارێكی پێشكەش كردمو هانی دام ئەوەش بۆ ئەو هەژمار دەكرێت، منیش داوای لێبوردنم لە بەڕێزیان كرد.
پێشكەشكار
چەند جار بەشێكی كەم بەسەر بەشێكی زۆر زاڵ بوون
سەماحەتی حەكیم
بەبۆچوونی من رۆڵەكان بە ڕۆڵی حكومەت كورت ناكرێنەوە، لە یاری دیكموكراتی پێویستە پابەندی یاساكانی ببیت، دیموكراتیەت زمانی ژمارەكانە هەر چۆن هۆكارەكەی بێت، هەر چەند بنكەی میللەتت هەبێت چەند ژمارەی دەنگت هەبێت، ئەو كاتە كە بە چوار كورسی دێتە دەرەوە پیویستە ڕێز لەو قۆناغە بگریت و گونجاوترە بەشداری نەكەیت، پیویستە ڕێز لە مێژووت و ئامادەبوونت و بنكە میلییەكانی گەل بگریت، بۆیە ئێستا ئێمە ڕۆڵێكی كاریگەر لە ژیانی سیاسی دەگێڕین بەڵام لەڕێگای حكومەت نییە.
پێشكەشكار
من گوێبیستی وەلامەكەت بووم، لە بیرو هزرم نزیك بوو، بەڵام نازانم بۆچی گومان یان بەخیاڵم دێت كە ڕاستی یان خوێندنەوەی دیكە هەیە كە تۆ هەڵتگرتوون و باسیان ناكەیت، یان بیری لێ دەكەیەوە یان بڕوات پێیە كە بەشداری نەكەیت، ئەم جارە چوار كورسی بوو، بەڵام پێشتر زیاتر بوو لە قۆناغەكانی دیكەدا، دەتوانیت نهێنی ئەوەم پێ بڵێی؟
سەماحەتی حەكیم:
من ڕاستگۆم لەگەڵ ئێوە و گەلەكەم و ئەركی من ئەوەیە كە ڕاستگۆ بم، بۆیە هەردووجاری پێشوو باسی ئەو هۆكارانەم كرد 2010، 2024 ، 2018 ، 2020 ، 2023 ئێمە لەبەر یەك شت بەشداری ئەو قۆناغانەمان نەكرد لەبەر یەك هۆكار ئێمە بینیمان تیپەكە و ڕیزبەندی و گوتار و پڕۆژە سەختە قبوول بكرێت لە سایەی دۆخی عیراق و ئەوانەی لەم ساتانە ڕوویانداوە، ئەنجتمەكان سەلماندیان كە ئەنجامەكانی 2010-2014 ئەوە بوو داعش هات و 40% خاكی عێراقی داگیر كرد، ئەو كێشانەی ڕویاندا، ئوەش واتای ئەوەیە كە خوێندنەوە وهەڵسەنگانمان تەواوە ئەگەر چاوپۆشی لە ڕووداوەكانی 2018 بكرێت كە لە ئەنجامدا عادل عەبدولمەهدی دوای ساڵێك لە بەرهەڵستی كردنی دەست لەكار كێشانەوەی خۆی پێشكەش كرد، لێرەش دەركەوت كە خوێندنەوەمان دروست بوو، بەوەش كە ئەو پێكهاتەیە زۆر سەختە بتوانێت سەركەوتنی داواكراو دەستبەر بكات، لەگەڵ حكومەتی بەڕێز سوودانی شتەكە جیاواز بوو، هۆكارەكە پەیوەندی بە دەرچەكانی پرۆسەی دەنگدان هەیە.
پێشكەشكار:
ئەگەر ئەو پێنووسە بە سەماحەتی عەمار حەكیم بدرێت و پێی بڵێن دەتەوێت بەش بەشێنە وە پڕۆگرامێكی سیاسی بۆ حوكمكردن بمێنێتەوە تۆ دەیچەسپێنی ؟ یان لای دەبەیت؟ تۆ چی دەنووسیت ؟
سەماحەتی حەكیم:
ژیان سپی و ڕەش نییە، هیچ وەڵامێكیش بە بەڵێ و نەخێر نابێت، من نەخێر بۆ بەش بەشێنە دەڵێم، بەڵێش بۆ بەشداریكردن لە نێوان لایەنە سیاسییەكانی بەشدارن لە پڕۆسەی سیاسی ، ئێمە تاكە وڵاتی پەرلەمانی نین لە جیهاندا، ئێمە یەكێكین لە 80 وڵات كە سیستەمی پەرلەمانی پەیڕەودەكەن، ڕێگای بەڕێوەبردنی پەرلەمان بەم شێوەیە ئەوەیە كە هێزە سیاسییەكان بەشدار بن، دواتر بەپێی براوەكان مامەڵە دەكرێت و بە ڕێكەوتن لەنێوان چەند لایەنێك زۆرینە دروست دەكرێت و دواتر حكومەت پێك دەهێنرێت، ئەوەش واتای ئەوەیە كە دەبێت لە بەڕێوەبردن بەشداری بكەن، هەروەها دەبێت بۆ وەزارەتەكتن پالێوراو یان هاوشێوەیان هەبێت، لەبەشداری كردن ئەوە قبوول دەكرێت، لە بەش بەشێنە وەزیر لە حیزب دیاری دەكرێت و دەست تێوەردان لە كاروباری وەزارەت و هەموو بەشەكانیشی وەردەدرێت هەتا فەرمانبەرانیش، ئەوەش كارێكی هەڵەیە، دەبێت بەرپرسیارێتی دام دەزگاكانی ئێمە بەپێی ڕیزبەندی وەزیفی بێت بەشێوەیەكی مەنتیقی و ڕێك و پێك بێت، وەزیرەكانیش بە پێی حزبە براوەكان دیاری بكرێن، ئینجا لە حیزبە هاوپەیمانەكان زۆرینەی پەرلەمانی دروەست دەكرێت بۆ ئەوەی حكومەت پێك بهێنرێت.
پێشكەشكار
سەماحەتی سەید پێش ئێستا گوتت كە یەكێك لە هۆكارەكانی بەشداری نەكردن وەك باست كرد بەرهەڵستیتان بوو لە شێوازی بەشداری كردنەكە یان ئەو بەشدارییەی ڕوویدا، واتا تۆ كێشەت لەگەڵ بەش بەشێنە لە بەڕێوەبردنی ڕژێمی حوكم هەیە، بە واتای ئەوە هەموو ئەو خراپیانەی لێ دروست بووە كە ئێستا ئێمە لەدەستیەوە دەناڵێنین؟
سەماحەتی حەكیم:
هیچ هۆكارێك نییە، بەش بەشێنە بەو شێوەی پێشتر بۆم باسكردی كە هەر بەرپرسێك لە هەر ڕەنگێكی حزبی بێت، دەست لە كاروبار و هەموو ورردەكارییەكانی وەزارەتەكەی ورەدەدات، وهەوڵ دەدات هەموو تیمەكە بگۆڕێت و بەمەش چانسی ئەزموون و شارەزایی كەڵەكەبووی ئەو كەسانە لەدەست دەدەین، بەم شێوەیە بریكار دەبێت باگڕاوندی سیاسی هەبێت و بەڕێوەبەر و سەرۆكی بەشیش بەهەمان شێوە بە سیاسەت دەكرێت، ئەو بەش بەشێنەیە یەكێكە لە گرنگترین هۆكارەكانی ئەو سستییە كە تووشی پرۆسەی سیاسی هاتوە، بەڵام ئەوە تاكە هۆكار نییە، بەڵام یەكێكە لە گرنگترین هۆكارەكان لە سیستەمی پەرلەمانیدا، وەزیر حزبی سیاسی براوە یان حزبە سیاسییە براوەكام دیاری دەكەن، بەڵام وەرزارەتەكان مل كەچن بۆ سیستەمێكی توند لە ڕیزبەندی فەرمانبەرێتی و لە كەلەكە بوونی ئەزموون بۆ هەلسەنگاندنی ئەو كرێكارانەی دوور ل هەواو مەیلی سیاسی هێزە براوەكانن. هێوە براوەكان ئەمرۆ براوە بوون بەڵام ڕەنگە دوای چوار ساڵی دیكە هێزێكی دیكە بباتەوە، دام دەزگایەكان شوێنی خزمەتكردنن، بۆیە نابێت بەش بەشێنە بچێنە ناخ و بنج وبنەوانی داموگەزگایەكان وەك پێشتر لە قۆناغەكانی ڕابردوودا ڕوویدا.
پێشكەشكار
بڕوات بەوە هەیە كە هێزە سیاسییەكان تا ئێستاش فاكتەرەكانی هێز و بزوێنەری چالاكیان هەبێت بۆ ئەوەی بۆ قۆناغێكی باشتر برۆن ؟
سەماحەتی حەكیم:
پرۆسەی سیاسی و ڕژێمی سیاسی و وڵات ئەو چالاكیەی هەیە و هێزە سیاسییەكانیش خۆیان پیشاندەدەن بۆ ئەو دیمەنە، ئەو هێزان لەیەك جۆر نین، تیایدا هەیە كە درك بە سروشتی ئەو گۆڕانكارییانەی كۆمەڵگا و سیاسی و كاریگەرییە دەرەكییەكان و سروشتی ناوخۆ و كەشی شەقام و پێشبینی هاولاتیانیش دەكات، بۆیە گوتاری خۆی بەپێی ئەو گۆڕانكارییانە دەگونجێنێت كەباسم كردن، وەك لە وەسفی پێغەمبەر درودی خوای لێ بێت هاتوە (طبيب دوار بطبه) ، ئەو لەنێو خەڵك دەسووڕێتەوە پێداویستیاەكانیان دەزانێت و دیدی خۆی و چارەسەریان بۆ مەینەتی و كێشەكانیان پێشكەش دەكات، هێزە سیاسییەكان ئەمرۆ دەتوانن لەگەڵ ئەو گۆرانكارییانە خۆیان بگونجێنن، هەروەها وەك بەشێكی سروشتی سیاسی بمێننەوە، ئەو هێزە سیاسییانەش كە ناتوانن ئەوە بكەن، لەچوارچێوەی خۆیان دەخولێنەوە و دەبینن كە ئاو لە ژێر پێیەكانیان دەڕوات، ئینجا وردە وردە پاشەكشە دەكەن، ئەمرۆ لە دیمەنی سیاسی دەبینین هەندێم هێز پارێزگارییان لە هێزی خۆیان كردوە، هێزی وا هەیە دێتە مەیدان كە زۆر بەهێز و چالاكە، هەندێك هێزیش دیمەنەكە بەجێدەهێڵێت، ئەو قەدەرە سروشتی سیاسی و كۆمەڵایەتی دروستی دەكات.
پێشكەشكار
ئەوە مانای گۆڕینەوەی ڕۆلەكانە ؟
سەماحەتی حەكیم:
نەخێر گۆڕینەوەی ڕۆڵەكان نییە، ئەوە چەند ڕاستیەكی كۆمەڵگەیی و سیاسی و سروشتەكانی گەل و كەشی شەقام و پێداویستی و خواستی هاوڵاتیانە، ئەوەی پێش 10 ساڵ پێش ئێستا سەرنج ڕاكێش بوو، ئیستا سەرەنج ڕاكێش نییە، لایەنی سیاسی دەتوانێت گوتارێكی جێی باوەر پێشكەش بە جەماوەر بكات، و ڕیزبەندی كارەكانیش و پرۆگرامی خۆی ڕێرەوی سیاسی خۆی دیاری بكات، كە لەگەڵ پێداویستی هاوڵاتی بگونجێت، هەروەها دەتوانێت لەگەڵ ئەو دۆخە بەردەوام بێت تا متمانەی هاوڵاتی بەدەست بهێنێت، ئەو هێزانەی گوتارەكەیان ساردە و ناگاتە هاوڵاتیان ئەوا ناتوانێت متمانە وەربگرێت و دیمەنە سیاسییەكە بەجێدەهێڵێت، ئەوەش یەكێكە لە باشییەكانی دیموكراتیەت كە دەرگا بۆ هێزی بەهێزو تازەپێگەیشتوو بەكراوەیی دەهێڵێتەوە، هەندێك هێز دەرۆن و هەندێك هێز بە چەسپاوی دەمێننەوە ئەویش بەپێی پێداویستیەكان.
پێشكەشكار
لە ئەنجومەنی باڵا بۆ ڕەوتی حیكمە، سەماحەتی عەمار حەكیم گرەوی زۆری لەسەر گەنجانە و چەندین قۆناغیشە تۆ هەر لەگەڵ گەنج و لاوەكانی، ئایا بڕوات بەوە هەیە كە ئەو لاوانەی بەباشی سەرپەرشتی كراون چەندین سەركردەی لێی دروست بوون كە دەتوانی لەگەڵیان بەردەوام بیت، یان ئەو ئەزموونە پێویستە بە بەدواچوون هەیە.
سەماحەتی حەكیم:
ئێمە باسی پرۆژەیەكی سیاسی و كۆمەڵایەتی دەكەین، ئەو پڕسیارە دەبێت لە خەڵك بكرێت، خەڵك ئێمە چۆن دەبینن، ئایا دەیان سەركردە یان سەدان سەركردەی لاو دەبینن كە شایستەی ئەوەن و توانایان هەیە پڕۆژە بەڕێوە ببەن ؟ واتا ئێمە سەركەوتوو بووین، ئەگەر خەڵك هەستیان نەكرد ئێمە هەرچیمان گوتوە ئەوا واتای ئەوەیە ئێمە خاو بووین لە كارە، بەخودی خۆم پێم وایە هیچ لەوە دوودڵ نابم چونكە ئەو ڕێرەوە ڕێرەوی ڕاستەقینەیە، ئەویش لەبەر هۆكارێكی زۆر ئاسان، ئێمە گەلێكین 68% خەڵكەكەی خوار تەمەنی 24 ساڵن، ئەوەش پێی وەزارەتی پلان دانان كە دەڵێت 90% خوار تەمەنی 50 ساڵن، ئەوە واتای ئەوەیە ئێمە گەلێكی لاوین بە نایابیش، بەرزبوونەوەی ڕێژەی دانیشتوان لە لەم وڵاتە 2.6 دەبێت ئەوەش گەورەترین ڕێژەی زیادبوونە لە هەموو جیهاندا، بۆیە ئەوەی گەنجەكان بقۆزێتەوە ئەوە واتای ئەوەیە لەگەڵ توێژە گەورەكە مامەلە دەكات كە بەرفراوانترینە لەنێو ئەو گەلەدا، بۆیە نابێت گومان لە بایەخدانمان بە گەنجان و لاوان هەبێت، پێویستە وا بكەین كە ببنە واجیهە و پێشەنگ ، ئەگەر هەر لایەنێك لەو كارە شكستی خوارد ئەوە كێشەكە لەخۆیەتی هیچ خەتای لاوان نییە، لاوان شایەتی هەموو سەرپەرشتی و بایەخن، ئەگەر توانیمان ئەسڵە پاكەكەیان و توانا گەورەكەیان لێ دەربهێنین بۆ بەرژەوەندی وڵات ئەوا ئەو بابەتە پەیوەندی بە لاوان هەیەكە دەبێت چانسیان پێ بدرێت و لایەنی سەرەكی بن لەبەر ئەوەی ئەوان داهاتووی وڵات زامن دەكەن.
پێشكەشكار
زۆر لەوانەی بایەخ بە كاروباری سیاسی دەكەن وەك ڕەخنەگر و رۆشەنبیران بە حكومەتی سوودانی دەڵێن، ئەوە دوایین چانسی پرۆسەی سیاسییە، تا چ ڕادەیەك لەگەڵ ئەو قسەیە دایت یان لەگەڵی نیت؟
سەماحەتی حەكیم:
من پێم باشە بڵێم، هەلی بەنرخ، سوودانی هەلی بەنرخە بۆ پڕۆسەی سیاسی، هیچ دوایین هەل و چانس لەم وڵاتە نییە، چەندین ئیمپراتۆریەتهاتن و رۆیشتن چەندین ڕژێمی جیاجیا هاتن رۆیشتن عێراق هەر وەك مایەوە، گەلی عێراقیش هەر مایەوە و پرۆسەی سیاسیش بووە قەدەرێك بۆ بەڕێوەبردنی كاروباری خەڵك، هیچ كەس نییە لەم وڵاتە نوێنەرایەتی دوایین چانس بكات، ئەو وڵاتە هەر دمێنێتەوە و ئێمە دەرۆین، خوا تەمەنی هەمووان درێژ بكات،بەڵام هەلێكی بەنرخ هەیە، بەڕێز سوودانی بە توانای كارگێری و ئەزموونی كارگێری و توانای گەنجەكان دەتوانێت مامەڤلە لەگەڵ بیرۆقراتیەتی كارگێڕی بكات و خۆی لە كێشە و ململانێی سیاسی شتی هاوشێوە بەدوور بگرێت، ئەوەش چانسێكە بۆ پێشخستنی وڵات بەرو پێشەوە، شتێكی سەیر ئەوەیە كە ئێمە بەشداری ئەو حكومەتەمان نەكرد، بەڵام وێرای ئەوەش گەورەترین پالپشتی ئەو حكومەتەین، بۆیە ئێمە دەبینین چانسی سەركەوتن هەیە و دەمانەوێت لەپێناو بەرژەوەندی گەلی خۆمان بهێتە دی، ئەگەر ئێمە لە چوارچێوەیەكی ئاسایی مامەڵەمان لەگەڵ ئەوە كردبا، دەبوایە وەك بەرهەڵستكارێك تەگەرەمان بۆ حكومەتە دابنایە، بەلام لێرە گەل باجەكەی دەدات، ئێمەش نامانەوێت ببینە هۆكاری ئەوەی ئیرادەی گەل و خزمەتكردنیان و خۆشیان پەك بخەین.
پێشكەشكار:
ئایا تۆ دەتەوێت بە شێوەیەكی تازە ئۆپۆزسیۆن عێراقی دروست بكەیت، من بەشداری حكومەت ناكەم و بەڵام پالپشتی دەكەم، بەڕێز حەكیم دەتوانیت ئەوەم بۆ شی بكەیەوە ؟
سەماحەتی حەكیم
هەموو ئەو حكومەتانەی بەشداریمان تێدا نەكرد، هەتا ئەوانەی بەرهەڵستیشمان كرد لەهەندێك ڕێڕەویداهەرچۆنێك بێت بەبۆچوونی ئێمە هەڵوێستێكی جوانی هەر تێدا بەدی دەكرێت، ئێمە هەمیشە باوەڕمان هەیە بەوەی كە دەبێت وا پیشان بدەین كە ئێمە بۆ ئەوە بەرهەڵستی ناكەین تا بەرهەڵستی بكەین و كارەكان پەك بخەین، یان بەشداری بكەین بۆ ئەوەی ستایش و سوپاس بۆ هەموو شتێك بكەین، ئەوە هەڵەیە، ئێمە بەشداری دەكەین و ناڕەزایی خۆشمان یان ستایشی خۆمان لەسەر هەندێك لە هەنگاوەكان دەبێت، بەڵام لەو حكومەتەی باست كرد هۆكارەكە پەیوەندی بە برای بەڕیز سوودانی و حكومەتەكەی تیمە حاكمەكەی نییە، بەڵكو پەیوەندی بە دەرچەكانی هەڵبژاردنەكتن هەیە، دەبینین چانسی سەركەوتن هەیەبۆیە بەهەموو توانامان پاڵپشتی ئەو چانسە دەكەین بۆ ئەوەی خۆش گوزەرانی و هەرزانی بۆ گەلەكەمان بهێنێت.
پێشكەشكار
لەكتێبی گەشتی نیشتمان، هەڵوەستەم لەسەر چێرۆكێكی جوان كرد، ئەو كاتە بایدن جێگری سەرۆكی ئەمەریكا بوو، داوای لەتۆ كرد پالپشتی مالكی بكەیت بۆ ئەوەی لە دووەمین خۆهەڵبژاردنەوەی دیاری بكرێتەوە، بەڵام تۆ ڕەتت كردەوە و گوتت دەبێت لە شوێنگرەوە بگەڕێن، هۆكارەكان و پێویستیەكان لەم ڕەتكردنەوە چی بوو؟
سەماحەتی حەكیم:
لە ڕاستیدا ڕێز و خۆشەوستی زۆرمان بۆ برای بەڕێزمان نوری مالكی هەیە، ئەو كەسێكی بەڕێزە هاوەڕێیە و ئێمەش هیچ كێشەیەكمان لەگەڵ كەسی بەڕێزیان نییە،بەڵام بۆچوونەكانی و پرۆگرامی و پێشەنگی كارەكانی لای ئێمە لە هەڵسەنگاندن تاوتوێ دابوو، شتەكە هیچ پەیوەندی بە خودی مالكی نییە بەڵكە بارودۆخەكە بوو، دۆخی كۆمەڵگا و هەڵوێستی هێزە سیاسییەكان لە پێكهاتەكتنی دیكە، دۆخی وڵات و ڕیزبەندی ئەو كارانەی مالكی بە گرنگ داینابوو، ئێمە لەهەڵسەنگاندنەكان بۆمان دەركەوت كە ئەوە بەرهەمدار نابیت و ئەو ڕێگەیەش عێراق بەرەو شكست دەبات.
ئەوە تێگەیشتنی ئێمە بوو، ئێمە ڕای خۆمان لەسەر كەس و خۆمان بەسەر هیچ لایەنێك ناسەپێنین، گوتمان لەبەر ئەوەی ئێمە بۆچوونمان جیاوازە بۆیە ئێمە بە چ پاساوێك بەشداری بكەین، كاتێك ئێمە دەبینین شتەكان بەڕێگایەكی هەڵە دا دەڕوات.
ئێمە ڕێز لەخۆمان دەگرین و لەوپرۆسەیە دەكشێینەوە، بەڵام هەندێكی دیكە باوەڕیان كرد و زۆرینەیان پێكهێناو لەسەر ئیزن و پیرۆزی خودا رۆیشتن، من زۆر دڵخۆش بووم كە حكومەت دروست كرا، لەبەر ئەوەی پێویستبوو لەو داخرانە سیاسییە ڕزگار بین كە ئەو كاتە 8 مانگی خایاند.
لەم كاتەخەڵك پێویستی بە حكومەت هەبوو تا تاكو كاروباری خەڵك بەڕێوە ببەن، ئەوە بوو حكومەت پێكهات و بە جیاوازییەكی زۆریش كارەكان رۆیشتن ئێمەش هەر دڵسۆانە ماینەوە شیكردنەوە و هەلسەنگاندن و تا ئەمرۆش لەسەر ئەو هەڵوێستە پەشیمان نیم، من دوای دووساڵ لەم كارە چەندین سەركردەی لایەنەكانی دیكەم بینی و بەچرپە پپێان گوتم تۆ بڕیاری دروستت دابوو، ئێمە بە هاتنە نێو ئەو حكومەتە خۆمان خستە نێو كێشەیەكی گەورە ، هەندێكیش لەناوەڕاستی ڕیگا پاشەكەشەیان كرد وەك خۆت دەزانی.
پێشكەشكار:
بڕیارە ئازایەكانت یا خود بڕیارە یەكلایی كەرەوەكانت كە لە قۆناغێك لە قۆناغەكان بڕیاری لەسەر دەدەی ڕەنگە هەندێك كەس تووڕە بكات یان لەسەر بكەوێت ؟
سەماحەتی حەكیم:
گومان لەوەدا نییە كە هەر بڕیارێك مرۆڤ بیدات سەبارەت بە دۆخی سیاسی یان كۆمەڵایەتی بەدڵی هەندێك كەس دەبێت و هەندێك كەسیش تووڕە دەكات، كاردانەوەی دەبێت و بێزاربوون لێ دەكەوێتەوە، بەڵام مرۆڤ پێویستە بۆ تێگەیشتن و شیكردنەوە و خوێندنەوەی خۆی دڵسۆزی هەبێت بۆ بەرژەوەندییەكانی گەلەكەی بەپێی توانای خۆی، بۆیە منیش هیچ درێغی ناكەم لە ئەستۆگرتنی هەموو ئەو باجە گەورانەی بەهۆی ئەو هەڵوێستانە دەدیدەم كە پێشتر لە قۆناغەكانی ڕابردوو داومە، چونكە گەلەكەمان شایەنی ئەوەیە.
پێشكەشكار
تۆ لەتەمەنێكی بچووكەوە كاری سیاسیت كردوە، سیاسەت چی پێ بەخشیوی ؟ هرەوەها چی لێ سەندوویەوە ؟
سەماحەتی حەكیم:
من وەك كەسایەتی خۆم، باگڕاوندم ڕۆشەنبیرییە، زانستییە، هەموو گەنجایەتی خۆم لەو لایەنە بەسەر بردوە، نەخۆش بوونی باوكم ئێمەی خستە نێو كەڵەێك بژاردەی قورسەوە كە هەرگیز پێشبینیمان نەدەكرد، باوكم لە تەمەنی 60 ساڵی كۆچی دوایی كرد و واتا ئەو كات لە لووتكەی چالاكی بوو، ئەوە شۆكێكی گەورە بوو كە لەو دۆخە تووشی نەخۆشی ببێت و ڕێزی برایەتی بگرێت لەو كاتەدا، ئەو پێی وابوو هیچ كەسێك نییە كە بتوانێت بەو ئەركە هەڵبستێت و خەڵكیش لێی ڕازی بن، دەبێت ڕووبەڕوو ببیەوە، پڕۆسەی كاری سیاسی بەشێوەیەك هات كە بەپێچەوانەی پلانەكانی من بوون، هەروەها لەگەڵ باگڕاوندی ڕۆشەنبیریش گونجاو نەبوو.
پیشكەشكار
بڕیاری پلاندانان بوو ؟
سەماحەتی حەكیم :
نەخێر ، نەخۆشییەكە بە ڕێكەوت بوو، بەڵام نەخۆشی باوكم تا 30 مانگ درێژەی هەبوو، ئەوەش هەلێكی باش بوو بۆ بەدوا داچوون،دەزانن ئەنجومەتی باڵای شۆڕش لەو كاتەدا یاسا میلییەكان ڕاستەوخۆ پەیوەست بوو بە بنەماڵەی ئیمام حەكیم، قورس بوو یەك لە براكانی دیكە هیچ بكەن، خەڵك لێیان كۆدەبێتەوە و ڕێز لە برایەتی دەگرن و سووربوون لەسەر ئەوەی پێشكەشمان بكەن و پاڵپشتیمان بكەن، ئەوە بوو بە تێكرایی هەمووان من هەڵبژێردرام و كارەكەش زۆر بە ئاسایی و بێ كێشە و بێ فشار دوای دوو رۆژ لە مردنی باوكم بەخێرایی و بێ دوو دڵی ئەنجام درا، كارەكان دوا نەخران بۆیە هاتینە بەرامبەر داواكاری تازە كە زۆریان لە پێشبینی ئێمە نەبوو، خۆمان بۆ ئەو ئەركە قورسە ئامادە نەكردبوو، ئێوەش دەزانن لایەنی سیاسی پێداویستی و داواكاری زۆری لەسەرە و جیاوازە لەگەڵ لایەنی رۆشنبیری و زانستی و ژینگەیی كە من كارم تێدا دەكرد، من هەوڵم دا خۆم بگونجێنم و براكانیشنم بەردەوام راوێژیان دەكرد من گوێم لێ دەگرتن سوودم وەردەگرت و بەدواداچوونم دەكرد و دەشمپرسی، با دادپەروەرانە بم بەڕێز عادل عەبدولمەدهدی یەكێك بوو لەو كەسایەتییانەی كە من زۆر سوودم لە ڕاوێژەكانی و لەو قۆناغەدا.
پێشكەشكار: كارێك كە كردووتە و هەستت كردوە كە سەركێشیت ئەنجامداوە، وەك دروستكردنی ڕەوتی حیكمە، بڕیارێكە هیواداری پێی دا بچیتەوە لەو سەردەمە سیاسییە، ئەوەی كە پەیوەندی بە حیكمە هەبێت یان پویوەندی بە سماحەتی عەمار حەكیم هەبێت، كە پێت خۆش بێت كات بۆ دواوە بگەڕێتەوە بۆ ئەوەی پاشگەز ببیتەوە؟
سەماحەتی حەكیم: بەڕاستی ئەو بڕیارە ستراتیژیانەی كە داومانە كە وەچەرخانی مەترسیداری تێدابووە، بێ ئەوەی كەللە ڕەقی یان خۆ بەزل زانی تێدابێت لەهیچیان پەشیمان نیم، هەست دەكەم هەموو بڕیارەكان دروست بوون، لەبەر ئەوەی ئەو بڕیارانە بە گرژی نەدروان بەڵكو دوای دیراسە و تاوتوێ و ڕاوژێێكی بەرفراوان هاتوون، ئینجا بڕیار دراوە، ئاساییە مرۆڤ چەند ئەزموونی زیاتر وەربگرێت لە وردەكارییەكانی كاری سیاسی ئەوكا هەست دەكات زیاتر پڕۆفیشنال دەبێت و دەتوانێت بە كەمترین زیان وباج لەو جۆرە مامەڵانە بچێتە دەرەوە و هەروەها لەڕێگەی لێك تێگەیشتن لەگەڵ لایەنەكانی دیكە دەتوانێت زۆر شت بكات، لەگەڵ ئەوەش خوو حەماسەتی لاوان و بەرەو پیل چوونیان بەرەو ئەوەی ڕوونی دەكەینەوە لە بەرژەوەندی وڵات و گەلەكەمانە، ڕەنگە ئەوەش بووەتە هۆكاری ئەوەی ئەو هەنگاوانە بەشێوەیەك بنێین كە تێچوون و كاردانەوەی كەمتری هەبێت.
پێشكەشكار
با پرسیارەكە بەشێوەیەكی قووڵتر بێت، سەماحەتی سەید عەمار حەكیم تۆ وەك سەرۆكێكی سیاسی لە پڕۆسەیەكی سیاسی كارت كردوە، ئەوە كە لەدەرەوەو ناوەوە بە گەندەڵ وەسفی دەكات تۆ ئەوە شەرمەزارت ناكات ؟
سەماحەتی حەكیم:
بەهەر حاڵ، هیچ كارێك نییە، شتی زیادەی بۆ دروست نەبێت، پزیشك یان پزیشكێكی پسپۆر كاتێك نەشتەرگەری دەكات، لە هەندێك سەركەوتوو دەبێت لە هەندێكی دیكەشبەبۆچوونی خۆی سەركەوتوو بووە بەڵاو لە ئەنجتمدا نەخۆشەكە مردوە، بەهۆكاری جیاوازەوە، پێی ناخۆش دەبێت بەڵام ئەوە قەدەرە و دەبێت ڕێز لە كارەكە بگرێت، گۆڕەپانی سیاسیش وەك بوارەكانی خزمەتكردنی ڕاستەقینە وایە، لێرەدا مرۆڤ دەبینی كاریگەری چۆنە لە گۆڕینی ڕێڕەو، یان دۆزینەوەی بڕوا لای سەركردەكانی دیكە، بڕیارێكی سیاسی لە وڵات دەدرێت، لەوانەیە ڕۆحی خەڵكانێك ئازاد بكات لەوانەشە خەڵكانێك بخاتە هەلاكی و كێشەوە، ئەو پڕۆسەیەكی زۆر هەستیارە، پێم وایە ئێمە وك دكتۆری خێر و كۆتری ئاشتی بووین لە كاروانی سیاسیمان هەمیشە هەوڵمان داوە گرژوئاڵۆزی و بەگژ داچوون كەم بكەینەوە، داوای ئاشتەوایی و بەردەوام بوون و بەیەكەوە ژیانمان لە خەڵك كردوە، چەندین دەستپێشخەریمان لە كاتە سەختەكان و گرژی و ئاڵۆزی پێشكەش كردوە، هیچ كات لە ڕژاندنی یەك دڵۆپە خوێنی عێراقییەكان تێوە نەگلاوین، ئەوە ڕكابەرانمان پێش دۆست و هاوپەیمانەكانمان باسی دەكەن، هەمویان لە دیمەنی عێراقی بەهیچ شتێكی لەو جۆرە تۆمەتبارمان ناكات، هەتا لەڕووی گەندەڵیش ئێستا دیدی خەڵك ئەوەیە كە چینی سیاسی گەندڵە ، ئەوە لەگەڵ ئەوانی دیكەش ئێمەش دەگرێتەوە، بەڵام كاتێك یەكێك لیستێكی پێنج كەسی یان 10 كەسی دادنێت باوەڕ ناكەم لەو لیستە لای هچ هاولاتییەك یەك لە سەركردەكانی ڕەوتی حیكمە لەمێشكی خۆی یان لە لیستەكە دابنێت.
پێشكەشكار
ناكۆكی شیعی -شیعی بەشێوەیەكی تایبەت لەگەڵ بەڕیز سەدر بۆ ماوەیەكی درێژ بەردەوام بوو، هیچ واستەیەك سەركەوتوو نەبوو، گفتوگۆش سەركەوتوو نەبوو، ئایا ئێوە وەك حاڵەتێكی سروشتی و واقیع حاڵێك مامەڵەی لەگەڵ دەكەن ؟
سەماحەتی حەكیم
سەماحەتی سەدر كەسایەتی و سەركردەیەكی بەڕێزە و ڕەوتی سەدریش هاوبەشێكی سەرەكییە لە دیمەنی كۆمەڵایەتی و سیاسی ئەو وڵاتەدا، ئەو هەر ئەوها دەبێت و دەمێنێتەوە، جێی ڕێز و ستایشی هەمووان دەبێت، هەموو كات ڕەوتی سەدری بۆچوونی تیژو و وردی لەسەر وردەكارییەكان هەیە، هەروەها لەسەر ناوەڕۆكیش زۆر جار لەگەڵ هاوبەشەكانی دیكە ناكۆك دەبوو، ئەوەی ئێستا دەبنین شتێكی سەیر نییە، واتا هەموو كاتێك بیروبۆچوونی جیاواز لە نێوان هێزە شیعیە و سوننە و كوردەكان هەبووە، بەڵێ ڕەوتی سەدری لە قۆناغەكانی پێشوو بەرهەڵستی حكومەتی دەكرد و پاشەكشەی دەكرد، تەنها لە پەرلەمان دەمایەوە، دەنگی لەسەر لیژنە و چەند كارێكی دیكە دەدا، بەڵام ئەوە یەكەمین جارە لە ئەنجومەنی نوێنەران بكشێنەوە، ئەوان لە دیمەنی سیاسی نەكشاونەتەوە، بەڵكو لە دیمەنی نوێنەران كشاونەتەوە، دیمەن و سروشتی سیاسی فراوانترە لە حكومەت و پەرلەمان ئەوان لەوێ ئامادەن و بەشدارن، پێم وایە ئەگەر بچینە هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی لە داهاتوو ئەوا ڕەوتی سەدری دەبێتە هاوبەشێكی سەرەكی ئەو هاوكێشەیە.
پێشكەشكار
لەو هەڵبژاردنە بەشداری ناكەن، پێت وایە ڕەوتی سەدر چ كاریگەرییەك جێ دەهێڵێت؟
سەماحەتی حەكیم:
بەهۆی ئەوەی ئەوە هەڵبژاردنێكی خۆجیی و خزمەتگوزارییە، كاتێك ئەوان لە ئەنجومەنی نوێنەران پاشەكشەیان كرد، دەڵێن ئێمە دەرگا گەورەكەمان بەجێهێشت چۆن لەدەرگا بچووكەكە دێینە ژوورەوە؟ پێم وایە ئەو شتانە هەن گەر من بابەتەكە بەو شێوەیە شی بكەمەوە، من لەب ری ئەوان قسە ناكەم، بەڵام پێم وایە هەر هەڵبژاردنێكی داهاتووی پەرلەمانی دیكە بكرێت ڕەوتی سەدری زۆر كاریگەر دەبێت و بەشدار دەبێت،ئاساییە ناچاریش بین كە كار لەگەڵ یەك بكەین و بەرگەی ئەو جیاوازییانەی نێوانیشمان بگرین لەكاتی هەڵسەنگاندنی ئاستەكان، لەهەڵسوكەوت و لە پڕۆگرامدا یان لە شتی دیكە، بۆیە ئەوانەی دەنگ دەدەن عێراقین و ئەوانی دەنگیش بە هاوبەشەكەی دیكە دەدەن هەر عێراقین، بۆیە دەركەوتەكان و ئەنجامەكانی پرۆسەی هەڵبژاردن و ئەو هێزانەی تێیا سەردەكەون، نوێنەرایەتی ئیرادەی گەل دەكەن، گومان لەوە نییە، ئەو هەلە لە كاتێك لە كاتەكان ناپچڕێت، هەلەكان هەمیشە دەمێننەوە، هەمیشە دەرگاكانیش بەكراوەیی دەمێننەوە و دەستەكانیش بە درێژكراوی دەمێننەوە، سەماحەتی سەدریش برایەكی خۆشەویستە و هاوبەشێكی گرنگە، هەركاتێك ویستی بەپیل ئەو داوەتانە بێت و دەرگای بكاتەوە، ئەوا براكانی لە تەنیشت خۆی دەبینیت و ئێمەش زۆر شانازی پێوە دەكەین.
پێشكەشكار:
پەیوەندیت لەگەڵ سەدر ئایا ئێستاش هەر لەگەڵی پەیوەندیت هەیە ؟
سەماحەتی حەكیم:
لەڕاستیدا پەیوەندی رۆژانە لەو قۆناغە بەهۆی ویستی سەماحەتیان نییە، بەڵام ئێمە لە لایەن خۆمان هەموو كات ئامادەین بۆ پەیوەندیكردن.
پێشكەشكار:
پەیوەندی لەگەڵ هەرێمی كوردستان لەو حكومەتە. وێرای ڕێنماییەكانی بەڕێز سوودانی بەڵام دۆخە جارێكی دیكەش لەكەركووك تەقیەوە، لەڕووی ئەمنی لە لایەك لەڕووی داراییش لەگەڵ حكومەتی ناوەند لە لایەكی دیكەوە، كەی ئەو قەیڕانە چارەسەر دەكرێت؟
سەماحەتی حەكیم:
وەكو دەزانن، چەند بڕگەیەكی دەستووری هەن كە هەر لایەنێك بەو شێوەی خۆی دەیخوێنێتەوە، بەشێوەیەك لە شێوەكانیش لێی تێدەگات، تێگەیشتنی هاوبەش نییە، لەهەردوو لا بۆ بڕگە دەستوورییەكان بۆیە دوای ناكۆكی پەنا دەبرێتە بەر دادگای ئیتحادی وەك مەرجەعیەك، بەڵام جێی داخە كە هەموومان بە چارەسەر و بڕیارەكانی دادگای ئیتجاجی بەشێوەیەكی كامل ڕازی نەبووین، بۆیە لە شیكردنەوەی دەقە دەستووریەكان ئەویش بووەتە جێی ناكۆكی هەردوو لایەن، حكومەتی ناوەندی و حكومەتی هەرێم، بەڵام پێم وایە كەمتمانە و لێك تێگەیشتن و بەردەوامبوون هەیە قەدەری ئێمە ئەوەیە كە لەگەڵ یەك ڕێك بكەوین، پێم وایە داهێنانی یاسای نەوت و غاز ئەو زەمینەیە خۆش دەكات و هەلێكی گرنگ دەبێت بۆ یەك بوونی تێگەیشتن و دیدی دەقە دەستووریەكان كە جێی ناكۆكی هەردوو لایەنن، وە گۆڕینیان بۆ یاسا و ڕێسا، ئەوە پەیوەندی نێوان هەرێم و حكومەتی ناوەند لەسەر بنەمایەكی یاسایی ڕێك دەخات و كارەكانیش ڕێك دەخات، هیچ كێشەیەكی دەروونی نییە، شتی دیاری كراوی یاسایی وچەند داڕشتنێك هەن، دەبێت لەگەڵ یەكی بگونجێنین و بە ئەنجامێكی وا بچینە دەرەوە كە جێی ڕەزامەندی و بڕوای هەمووان بێت.
پێشكەشكار
خۆئامادەكارییەكانتان بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتوو چۆنە ؟ وەك ڕەوتی حیكمە ؟
سەماحەتی حەكیم:
وەك دەزانن بڕیاری چوارچێوەی هەماهەنگی، ئەوەیە كە هێزییكانی چوارچێوەكە بە چەندین لیست دابەزن، ئەو یاسایەش یارمەتیدەرە و هەمەجۆرە، بۆیە ئێمەش بە لیستی هێزەكانی دەولەتی نیشتمانی دادەبەزین لەگەڵ برامان دكتۆر عەبادی و چەند هاوپەیمانێكی دیكە، پاڵێوراومان لە هەموو پارێزگاكان هەیە، كە ڕكابەری تێدا دەكەین، بەپشت بەستن بەخودای گەورە و بەشایەتی هاوبەشانی دیكە و ڕكابەرانمان لەو پڕۆسەیە، لیستی ئێمە وەك لیستی هێزەكانی دەوڵەت زۆر تۆكمەیە و بە هێز و هاوسەنگی ناسراوە لە ڕووی ئەو كەسایەتیانەی نوێنەرایەتی دەكەن كە لە چەندین هۆزەكان و قەبیلەكان و پارێزگاكان و ناوچەكانن، ئەوەش لە لیستە بەهێزەكان و كاریگەرەكانە بڕیاریش بەدەست گەلە، هیوادارم ئەنجامەكانی بەشێوەیەك بێت كە جێی ڕەزامەندی گەلەكەمان بێت، هەروەها بۆ ڕوتی حیكمە و هاوپەیمانانی بۆنەیەكی مێژوویی بێت.
پێشكەشكار:
پێم وایە هەندێك سوپڕایز پێش هەڵبژاردنەكان ڕوو دەدەن؟ هەندێك هەڵوێستی دەوروبەر كاردانەوەی لەسەر نێو شەقامی عێراقی دەبێ كە بەرهەمی دیمەنی سیاسی دبێت، هیچ هەیە مایەی نیگەرانی بێت؟
سەماحەتی حەكیم
بەهەڵسەنگاندنی من، هەڵبژاردنەكان دەڕوات و لە كاتی خۆی دەبێت بە ئیزنی خودای گەورە، هەموو شتەكان بەم ڕێڕەوەوە ڕێچكەی گرتوە، بەڵام دەبێت ئەوەش بزانین كە گەلەكەمان زیندوو و چالاكە، ڕەنگە هەندێك لە لاوەكان لە تشرین ئەو بۆنەیەان خۆش بوێت و یادی ساڵانەی بكەنەوە، یان شتی دیكەی هاوشێوە بكەن، بەڵام ئەوانە هموویان لە دیموكراتی عێراقی سروشتی سیاسی و كۆمەڵایەتی جێگایان دەبێتەوە، پێم وا نییە ئەوە كاریگەری لەسەر ڕێگای هەڵبژاردنەكان و كاتی و ساتی ئەنجامدانی هەبێت.
پێشكەشكار
پێگەیشتن لە دیمەنی سیاسی، قبوولكردنی یەكتری واتای ئەوەیە دەچینە قۆناغێكی دیكە كە یەكتر قبوول دەكەین، بیرێكی هاوبەش دێتە ئاراوە، بەرهەڵستكاران قبوول دەكەین و یان بڵێین دەنگی ناڕەزایی باشتر پێ دەگات؟
سەماحەتی حەكیم:
پێم وایە ئێمە لەو ڕووەوە زۆر بەرەو پێش چووین، كاتێك ناكۆك دەبین، دادەنیشین، چارەسەر دەكەین بینیتان لە قەیڕانی مووچەكانی هەرێم، بەڕێز مەسرور بارزانی بەخودی خۆی هاتە بەغدا چاوی بە سەرۆكایەتییەكان و سەركردە سیاسییەكان كەوت، گوێبیستی تێبینی و نیگەرانییەكانیان بوو، دواتر بۆچوونی خۆی بۆ باسكردن، ئەوە هەمووی بووە هۆكاری ئەوەی بگەنە ڕێكەوتن بەچەند هەنگاوێك بۆ ئەوەی ئەو كێشەیە مرۆییەی گەلەكەمان لە كوردستانی عێراقی خۆشەویست چارەسەر بكرێت، ئەو جۆرە شتانە چارەسەر نەدەكرا بەو ئاسانی و نەرمییە گەر ئەوها نەبوایە، بەڵكو پانتایی زیاتری بەخۆیەوە دەبینی و شەڕە قسە لە میدیاكان دەگەیشتە ئەوپەڕی و گەلەكەشمان بیرەوەری لەو جۆرە وردەكارییانە پڕبووەتەوە.
پێشكەشكار
هیچ ناكۆكییەك لە هاوكێشەكە هەیە؟
سەماحەتی حەكیم:
گومان لەوە نییە كە بوونی هاوپەیمانێتی كارگێڕی دەولەت كە نوێنەرایەتی گرنگترین هێزە سیاسییە بەشداربووەكان دەكات ئەمرۆ لە پەرلەمان و حكومەتن، كە توێژێكی زۆر فراوانی هەموو لایەنەكانن، ڕێكەوتوون و لەگەڵ یەك دادەنیشن و هەستیارترین كەیسەكان تاوتوێ دەكەن، ئەو كەیسانەی ئەستەم بوو كە بخرێت ڕوو، لەم جۆرە بۆنانە دەخرێتە ڕوو و قسەی لەسەر دەكرێت و گوێ لە بۆچوونەكان دەگیرێت، لەكۆتاییش بە ئەنجام و پێشبینی دەچینە دەرەوە، ئەوە هەمووی پێشكەوتنە لە دیمەنی سیاسی.
پێشكەشكار:
سەماحەتی سەید لە دیمەنی سیاسی یان لە دیمەنی شەعبی یان لە كۆمەڵگە لە 75% لە پرۆسەی سیاسی ڕازی نین، زۆریان بێ دەنگن، بۆچی هێزە سیاسیەكان ئەو ناقۆزنەوە و كاری لەسەر ناكەن، بۆچی ئەو تەگەرە هەر ماوەتەوە ؟
سەماحەتی حەكیم
بەدڵنیاییەوە لە هەموو وڵاتەكان زۆرینە بێ دەنگەكە ئەوانەن كە بێ لایەنن و لەنێو حزب نین و هاندەری هێز و كوتلەی سیاسی و قەوارە سیاسییەكان نین، كە ئەوەش زۆرینەیە، ئەوەش چاویان لەسەر دۆخی گشتییە، چەند دەتوانین خزمەتگوزاری پێشكەش بكەین، ئمرۆ قەیران ئەوان ئەوەیە كە ڕژێمی سیاسی و شسەرعیەتی بە ڕێژە و بری خزمەتگوزارییەكان دەكەنە پێوەر، واتای ئەوەیە پرۆژەی ڕژێم بە خزمەتگوزاری دەبەستنەوە، بۆیە لەبەر ئەوەی ئەو قۆناغە هەلی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری زۆر گونجاوە لەبەر ئەوەی 200 ترلیۆن ئێستا دەكرێ بڵێین كۆتایی هاتووە لە جێبەجێكردنی بڕگەكانی بودجەدا، هەروەها خەریكە دەچێتە بواری جێبەجێ كردن، لە چەند مانگی داهاتوو لەهەموو پارێزگاكانی عێراق وەرشەیەكی كاری گەورە بۆ پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان دەبینین، ئەگەر حكومەت لەوە سەركەوتوو بێت ئەوا پێگە و شەرعیەتی ڕژێمی سیاسی لای ئەو خەڵكە پتەو دەبێت، هەروەها ئاستی مفەوەزیەی هەڵبژاردنەكانبەوەی كە ئو خەڵكە هەست بكات كەدەنگەكەی دەیخاتە نێو سندوقی دەنگدان وەك خۆی دەگات و هیچ شتێك لەپشتی پەردە نییە، وەك زۆر خەڵك شێوەی دەكەن،ئەوە هەموو دەبێتە هۆكاری ئەوەی خەڵكێكی زۆر بەشداری هەڵبژاردنەكان بكەن.
پێشكەشكار
لەدوایین دەربڕینت دەردەكەوێت كە تۆ نیگەرانی لە هەڵبژاردنەكان و ئەنجامەكانی ؟
سەماحەتی حەكیم
نەخێر، من هیچ نیگەران نین، با ڕوون بین،دەڵێین دەبێت هۆشیار بین، كار بكەین بەبێ دەنگی بەڵام بە بەرنامە بۆ گەڕانەوەی شكۆی ڕەوتی حیكمە و مێژووی و پێگەی لە دیمەنی سیاسی ، ئێمە دەمانەویت شكۆی ئەوە بگەڕێنینەوە كە تەنها 4 كورسی لە ئاستی ئێمە نییە، خەڵكی بە 400 هەزا دەنگ پاڵپشتیان كردین، بەڵام ئەو دەنگانە ئەنجامی لەڕووی كورسی باش نەبوو، هیوادارین ئەمجارە دۆخەكە باشتر بكەین و ڕەوتی حیكمە لە پێگەی راستەقینەی خۆی بێت لەڕووی سیاسی بە پاڵپشتی مێژووی و هەوادارە زۆرەكانی.
